Voskuils enige toneelstuk Mensenkinderen een gevoel van bevrijding

Foto: Edda Grol

Schrijver J. J. Voskuil is het meest bekend geworden met zijn zevendelig romancyclus ‘Het Bureau’ en zijn roman ‘Bij nader inzien’ sinds kort weten we dat hij ook één toneelstuk heeft geschreven: ‘Mensenkinderen’. Dit stuk is nu in het theater te zien in de regie van Mette Bouhuijs. Het is een tragikomedie over een bekvechtend intellectueel stel dat niet met maar ook niet zonder elkaar kan leven.

Hoe is dit stuk eigenlijk ontdekt? Regisseur Mette Bouhuijs: “Het stuk is nooit gepubliceerd omdat Voskuil tegen zijn vrouw had gezegd: “Kijk maar na mijn dood wat je er mee doet.” Toen is besloten om het stuk in het literaire blad Tirade te publiceren en dat werd opgemerkt door de acteurs Els Ingeborg en Kees Hulst (winnaar toneelprijs Louis d’Or 2010 red.), alle twee overtuigde Voskuilfans. Die hebben een bezoek aan Loes Voskuil gebracht en kregen na deze kennismaking de rechten. Vervolgens werd ik gebeld en hebben we het samen gelezen. We werden ontzettend enthousiast.

Waarom heeft Voskuil maar één toneelstuk geschreven? Geen idee? We denken dat hij ‘Who’s afraid of Virginia Wolf’ met Ank van der Moer heeft gezien, maar dat is inlegkunde en geen uitlegkunde. Het schrijven van een toneelstuk heeft hem waarschijnlijk een gevoel van bevrijding gegeven; een enorme vrolijke uitstap. En dat plezier voel je de hele tijd als je er aan werkt: het stuk is heel intelligent en ontzettend geestig. Het heeft een klassieke opzet: met in het eerste bedrijf het echtpaar, in het tweede komt er een bevriend echtpaar op bezoek, en in het laatste bedrijf de resultaten en de rampen van dat bezoek.”Gaat het stuk over Voskuils relatie met zijn vrouw? “Dat weten we niet echt het is natuurlijk ook een fantasie maar alles wat je schrijft is tot op zekere hoogte wat je ziet of kent. Het is een uitvergroting van de werkelijkheid, maar veel zinnen uit ‘Mensenkinderen’ vind je terug in ‘Het Bureau’.”

Heeft u het bewerkt? “Nee, helemaal niet. Normaal gooi je als regisseur bijvoorbeeld alle regieaanwijzingen onmiddellijk over je schouder met het idee ‘ dat bepalen wij wel’. In dit geval klopt elke aanwijzing die hij geeft en die kan je beter volgen. Ik heb ook veel stukken van Pinter gedaan en daar is dat ook zo. Maar Pinter is acteur, regisseur , en toneelschrijver, hij kent het vak door en door. Voskuil is romanschrijver en heeft echter één stuk geschreven en dat is zo’n goed stuk; dat is héél erg bijzonder.”

Wat wilt u in deze voorstelling naar voren halen? “De Voskuilkenner herkent het meteen, maar voor iemand die zijn werk niet kent is het een geweldige inkijk in hoe een huwelijk kan functioneren. Nederland kent in de literatuur ook een humoristische kant. Het is een cultuur waar we ons zelf niet zo bewust van zijn. Het is begonnen met schrijvers als Carmiggelt, Annie MG Schmidt, die heel goed in staat waren om onze eigen mankementen in humor om te schrijven. Ik ben eigenlijk een ontdekkingsreiziger van eerste, nooit eerder opgevoerde toneelstukken. Zo heb ik de nooit eerder gespeelde stukken van Paul Haenen, Ton Vorstenbosch, en Maria Goos geregisseerd. Deze toneelauteurs hebben iets gemeen met Voskuil. Het is een bepaalde toon, ironie, snedigheid. Het zijn ‘droeve komedies’ waarom je vreselijk om moet huilen en lachen. Persoonlijk vind ik dat het mooiste wat er is.”

Mensenkinderen van J.J. Voskuil. Regie: Mette Bouhuijs. Was te zien van september 2010 tot en met mei 2011. Interview eerder gepubliceerd in de Gooi- en Eemlander 21 september 2010. www.mensenkinderentheater.nl